تاریخدانان می گویند: كوردستان مهد تمدن موسیقی جهان به حساب می‌آید
در سال ۴۰۱قبل از میلاد، بعد از حمله یونان به ایران
و شكست كوروش هخامنشی از یونانیها، هنگامی
كه لشکر یونان قصد بازگشت از کوردستان را داشت،
کوردها با خواندن نغمه‌ها و سرودهای دسته‌جمعی
یونانیها را مورد حمله قرار دادند.
گزنفون افزوده است، كه چگونه کوردها در آن زمان با هنر موسیقی آشنایی داشتند و حتی از
آن در جنگها هم استفاده می کوردند.
در ویژه‌نامه موسیقیایی"فاسكه كه" كه در فرانسه منتشر می‌شود، آمده است: در ایران
قدیم و سرزمین"میزوپوتامیا" یعنی جایگاهی كه کوردها اكنون در آن سكونت دارند،
قدیمی‌ترین مهد موسیقی جهان بوده است....
به نوشته این نشریه، تمام ملودیهای ایرانی در اینجا منظور ایرانی بودن ملودیها است، یعنی
جایی كه فرهنگ آریایی در آنجا حضور داشته است- نه مرز جعرافیایی و سیاسی ایران
كنونی، در جهان بی‌همتا و بی‌نظیر است...
قوم کورد به عنوان یكی از قدیمی ترین اقوام آریایی به علت بهره بردن از فرهنگ غنی ایرانی
دارای اصیلترین موسیقی و ملودیهای جاودان و بزرگ است...
برای دستیابی به غنای موسیقی کوردی باید از زرتشت و فرقه اهل حق شروع کرد. زیرا اگر
کورد خود را وارث تمدن ماد م‌داند، زرتشت نوه به حق مادهاست و پیروان اهل حق نیز، به
حق کورد هستند و در کوردستان زندگی می‌كنند و به زبان کوردی گورانی سخن می‌گویند.
بر اساس كتابهای قدیمی اهل حق، هنر موسیقی از زمانهای قدیم مورد توجه مردم این آیین
بوده است....
در نامه سرانجام(سرود یارسان) یكی از قدیمی‌ترین كتابهای اهل حق آمده است:"زمانی كه
خداوند قصد داشت روح را در كالبد آدم بدماند، روح در كالبد آدم قرار نگرفت تا اینكه بعد از ۴۰
روز خداوند به بنیامین، دستور داد كه روح را در كالبد آدم بدماند و بنیامین آوازی برای روح خواند
و روح در كالبد آدم جای گرفت"....
موسیقی کوردی در میان مردم کوردستان دارای یك پیوند ناگسستنی با زندگی روزمره مردم
است، بسیاری از صاحب نظران کورد معتقدند: موسیقی کوردی یكی از اصیلترین موسیقیهای
ایرانی است كه با گذشت قرنها ویژگیهای خود را در فولكلور عامه کورد زبانهای ایرانی حفظ
کرده است...
سازهای رایج در موسیقی کوردی نی، سورنا، نایه، دهل، تنبك، تنبور و كمانچه است....
بطوركلی در موسیقی ایرانی ملودیهایی در قالب هفت دستگاه ماهور، شور، نوا، همایون،
سه‌گاه، چهارگاه و پنج گاه جای می‌گیرند....
اما غیر از هفت دستگاه معروف فوق یك دستگاه مشهور دیگر وجود دارد و آن دستگاه"
اصفهان" می‌باشد.
بسیاری از موسیقیدانان معتقدند: این دستگاه بخشی از دستگاه شور است و بسیاری دیگر بر
این باورند كه شاخه‌ای از همایون است..
آوازهای" قه‌تاری" کوردی در همین دستگاه جای می‌گیرند.
در میان هفت دستگاه فوق، دستگاه شور از سایر دستگاه‌ها وسیعتر و بزرگتر است. زیرا اگر
چه در سایر دستگاه‌ها، چندین آواز دیگر جای می‌گیرد، اما دستگاه شور علاوه بر این، خود
دارای چندین"گوشه" دیگر می‌باشد.
این گوشه‌ها شامل ابوعطا، بیات ترك یا بیات زند، افشاری یاهه وشار، ده‌شتی و بیات کورد
می‌باشد.
بسیاری از آوازهای کوردی مانند كابوكی، شاییك ده‌گری، گول نیشان گول نیشان و اكثر
آوازهای حیران در دستگاه شور جای دارند.
هنر موسیقی هر ملتی وقتی پیشرفت می‌كند كه فرهنگ ملی آن دیار، مورد توجه باشد و
شرط پیشرفت، توسعه و احیاء آن در فرهنگ مردم نهفته است.
کوردها به فرهنگ، زبان، ادبیات، سنت و موسیقی خود بسیار علاقه‌مند هستند و به همین
دلیل در این مورد پیشرفت کرده اند.
کوردستان با دیرینه حماسی و عرفانیش، با صفا و سادگی عاطفی ساكنانش و با طبیعت بكر و
دست نخورده‌اش از روزگاران كهن تا به امروز همواره پرورنده موسیق دانان بزرگی در آغوش
خود بوده است..........
موسیقی کوردی دارای شیوه‌ها و آوازهای مختلف است كه در زیر به آنها اشاره می‌كنیم.
"بیت "یكی از مهمترین مقامهای كلاسیك کوردی است كه در جنگها، جوانمردیها و حماسه‌ها
به كار برده می‌شود و در ستایش خالق یكتا و پیامبر گفته شده و در موسیقی غربی به آن ((
prose poemمی‌گویند، نام دیگر آن در موسیقی کوردی"بالوره" می‌باشد.
بالوره گویان، بی پرده و بی‌واهمه آوازشان را از هر قسم كه باشد سر می‌دهند. زیرا م‌دانند
كه كسی از آنان دلتنگ نمی‌شود...
بیت خوانی مبتنی بر نغمه‌های كاملاً ساده و بدون رعایت وزن و قافیه است.
این آواز کوردی بیشتر در مناطق مهاباد، موكریان و بوكان نواخته می‌شود.
"سوز و مقام" یكی دیگر از انواع شیوه‌های موسیقی کوردی می‌باشد، مهمترین ویژگی این
آواز کوردی توجه به سوز درون، شكایت و زاری می‌باشد و چون با قدرت تمام صورت می‌گیرد
به آن سوز و مقام می گویند.
این آواز در اكثر مناطق کوردستان وجود دارد.
"سیاه چمانه" یكی دیگر از مهمترین آوازهای کوردی می‌باشد، این آواز به شكل هجایی و در
قالب ۱۰هجایی و دو مصراعی به سبك و سیاق ایرانیان كهن سروده می‌شود و به علت
همزیستی با مسایل عرفانی رنگ و بوی جدیدی هم به خود گرفته است و در پاره‌ای مواقع به
مقام شیخانه یا صوفیانه هم می‌گویند.
"شمس قیس رازی" در كتاب"المعجم فی معاییر اشعار عجم" به سیاه چمانه اشاره و می
گوید: كه این آواز مختص منطقه هورامان کوردستان می‌باشد كه دارای ۱۵مقام نغمگی
می‌باشد.
در مورد وجه تسمیه سیاه چمانه نظرهای گوناگونی وجود دارد اما براساس یك نظریه معروف
واژه سیاه به معنای رنگ سیاه و چمان كه همان جمان بوده از كلمه کوردی جامه گرفته شده
است و به نام جامه سیاه در آمده است و منظور كسی بوده كه در موقع خواندن این آواز جامه
مشكی می‌پوشیده است.
این موسیقی بیشتر در مناطق اورامان، پاوه، نودشه، نوسود، مریوان و غرب سنندج نواخته
می‌شود.
" هوره " از دیگر شیوه‌های موسیقی کوردی می‌باشد، این آواز یك مقام بسیار زیباست كه
سوگ، ماتم، غریبی و عزاداری را به شیوه‌های ملیح و متین به گوش شنونده می‌رساند.
اعتقاد موسیقی دانان این است كه هوره همان ستایش اهورامزدا بوده است و کوردها كه
پیروان آیین زرتشت بوده‌اند، با اهورامزداشروع به خواندن می‌كنند.
این آواز در كرمانشاه، ایلام، لرستان، سرپل زهاب، اسلام‌آباد، كرند غرب، گیلان غرب، هرسین،
ماهیدشت و سنقروكلیایی نواخته می‌شود.
یكی دیگر از آوازهای کوردی " حیران " می‌باشد كه از دل بیت سر در آورده و اغلب از متنی
عاشقانه و پرسوز و گداز با توسل جستن به خالق یكتا، ائمه و پیامبران برخوردار است.
این آواز بیشتر در مناطق مكریان و مهاباد وجود دارد.
" لاووك " یا لاوژه از دیگر آوازهای کوردی می‌باشد كه از ترانه‌های كلاسیك کوردی سرچشمه
گرفته است و در میان کوردهای خراسان به مقامهای ( لو و هی له لو شوان) خوانده می‌شود.
این مقام مخصوص زنان است و وجه تمایز" لاووك " با "حیران" در نوع زبان شعری به كار رفته
در آن می‌باشد.
لاووك به طور كلی به گویش زبان کوردی سورانی اجرا می‌شود.
این آواز در تمام مناطقی كه به زبان کوردی كرمانجی صحبت می‌كنند وجود دارد.
" گورانی" باشكوهترین و بزرگترین شیوه موسیقی کوردی می‌باشد، این آواز عظیم‌ترین دسته
نغمات در موسیقی کوردی را دارد و كهنترین بخش ادبیات موسیقی کوردی را شامل می‌شود.
اشعار گورانی ۱۰هجایی می‌باشد و در تمام مناطق کوردستان این آواز به اجرا در می‌آید.
در زبان عامه به تمام شیوه‌ها و آوازهای موسیقی کوردی گورانی نیز گفته می‌شود.
"چمری" نیز از آوازهای موسیقی کوردی است كه به پاس تجلیل از وجود با ارزش از دست
رفته‌ای اجرا می‌شود.
این آواز به معنای شیون، عزا و نهال قامت خم شده است، چمری همانند نوحه‌خوانی در
فارسی است و در مناطق مختلف ایلام، لورستان و كرمانشان طرفداران زیادی دارد.
اما موسیقی کوردی وسیعتر از این است كه بتوان آن را در قالب آوازها یا شیوه‌های محدود و
مشخصی گنجاند........
موسیقی کوردی بازتاب غنای روحی و معنوی مردم است و در عین حال تریبونی برای تفسیر
مسایل عمیق جامعه می‌باشد.
نغماتی از قبیل مقامهای الله‌ویسی، كوچه باغی، صمد عسكری و ترانه‌های ملودیكی نیز در
موسیقی کوردی وجود دارند كه بر اشعار هجایی و گاه عروضی استوارند.
اگر چه گفته شد كه مقامها و آوازهای کوردی، جزیی از موسیقی قدیمی ایران است، ولی
منظور این نیست كه تمام مقامها و آوازهای کوردی، بدون كم و كاست، در چارچوب
دستگاه‌های سنتی ایران قرار می‌گیرند.
بعضی از آوازها و مقامهای کوردی مانند: سیاه‌چمانه و هوره در موسیقی کوردی وجود دارند
كه در داخل دستگاه‌های موسیقی ایرانی جای نمی‌گیرند و دستگاهی خاص را می‌طلبند.
علت مصونیت این آوازها از موسیقی ایرانی اینست: این مقامها و آوازها بازمانده موسیقی
غنی گاتای آیین زرتشت است و هجای این شعر نیز در ردیفهای عروضی جای نمی‌گیرد و
جغرافیای سخت و آغوش گرم هورامان مانند سپری از این آوازها دفاع کورده است.
موسیقی کوردی از دیرباز دارای ویژگی، غنا، ریشه و اصالت می باشد و به صورت سینه به
سینه نقل شده است........
لیلی شاهو
با سلام خوش آمدید به وبلاگ "ئـــه و یــــــــــن داری"